MIKROEKONOMIA

MIKROEKONOMIA – bada decyzje alokacyjne (czyli rozdzielania zasobów) podejmowane przez indywidualne podmioty gospodarcze – przedsiębiorstwa i konsumenta

ANALIZA MARGINALNA – rozpatrywanie zmiany korzyści lub kosztu na podstawie zmiany rozmiaru produkcji o jednostkę

OPTYMALIZACJA – zrównanie się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi, czyli osiągnięcie najlepszego z możliwych w danych warunkach poziomu działalności gospodarczej.

ZASADA MALEJĄCYCH KORZYŚCI MARGINALNYCH – im większy poziom działalności gospodarczej lub poziom konsumpcji, tym mniejsze korzyści marginalne osiągalne z tej działalności lub konsumpcji

RYNEK – miejsce, zwykle zorganizowane w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr. Na rynku kształtują się ceny poszczególnych dóbr i usług i relacje cen między nimi.

GOSPODARKA RYNKOWA – system gospodarczy, w którym koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za pośrednictwem rynku.

ELEMENTY RYNKU:

• Popyt
• Podaż
• Cena

POPYT – zapotrzebowanie na dobra i usługi

PRAWO POPYTU – wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się popyt na ten produkt, a wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZMIARY POPYTU:

• Dochody (im wyższe tym wyższy popyt)
• Gusty i preferencje (kategoria subiektywna)
• Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
• Przewidywania cen relatywnych
• Liczba ludności (im większa tym wyższy popyt)
• Efekty naśladownictwa i demonstracji, np. efekt snobizmu i efekt Veblena

DOBRA SUBSTYTUCYJNE – 2 dobra są substytutami, jeśli wzrost ceny pierwszego dobra wywołuje wzrost popytu na drugie, tańsze dobro, np. masło i margaryna, Coca-Cola i Pepsi

DOBRA KOMPLEMENTARNE – 2 dobra są komplementarne, jeśli wzrost ceny pierwszego wywołuje spadek popytu na drugie dobro, np. samochód i benzyna, mieszkanie i sprzęt gospodarstwa domowego

EFEKT VEBLENA – kupowanie przez konsumentów bardzo drogich wyrobów w celu wywarcia wrażenia na innych

PODAŻ – ilość dóbr oferowanych na rynku przez producentów

PRAWO PODAŻY -   wzrost ceny rynkowej powadzi do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PODAŻ:

• Ceny czynników produkcji (ich wzrost powoduje spadek podaży)
• Technologia (nowa technologia obniża koszty wytwarzania, więc powoduje wzrost podaży)
• Podatki i subsydia (podatki to dodatkowy koszt dla producenta, który zmniejsza podaż, a subsydia zwiększają podaż)
• Przewidywania cen
• Ilość przedsiębiorstw w gałęzi (im więcej przedsiębiorstw w gałęzi tym większa podaż)

CENA RÓWNOWAGI – cena, przy której rozmiary podaży zrównają się z rozmiarami popytu. Cena ta „oczyszcza” rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu lub podaży – cena czyszcząca rynek.

MECHANIZM RYNKOWY – wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga między tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowagi rynkowej.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY – określa wrażliwość popytu (podaży) na zmiany czynnika wpływającego na popyt (podaż)

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU:

• Cenowa
• dochodowa
• mieszana

UŻYTECZNOŚĆ – miara zadowolenia z konsumpcji; suma zadowolenia, jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra

PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI MARGINALNEJ – zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe niż z kolejnej jednostki. Przyrosty zadowolenia z konsumpcji zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

DOBRA NORMALNE – jeżeli wzrasta dochód konsumenta, z ceny dóbr pozostają niezmienione, to wielkość popytu na te dobra rośnie

DOBRA PODRZĘDNE – jeśli wzrasta dochód konsumenta, a ceny dóbr pozostają niezmienione, to popyt na te dobra zmniejszają się

DOBRA GIFFENA – wzrost ceny tych dóbr powoduje wzrost popytu na nie (paradoks Giffena); są to dobra charakteryzujące się znacznym stopniem podrzędności

ZYSK – cel działalności producenta; wpływa na możliwości inwestycyjne firmy, samofinansowania przedsięwzięć produkcyjnych, wielkość zatrudnienia i spełnia rolę motywacyjną

ZYSK BRUTTO – przychody ze sprzedaży pomniejszone o koszty produkcji i sprzedaży

ZYSK NETTO – zysk brutto pomniejszony o podatki

ZYSK DLA WŁAŚCICIELI – zysk netto pomniejszony o rezerwy obowiązkowe i dobrowolne

EFEKTY SKALI PRODUKCJI:

• STAŁE – jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie, to produkcja zmienia się w tej samej proporcji
• MALEJĄCE – jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie, to produkcja zmienia się mniej niż proporcjonalnie
• ROSNĄCE – jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie, to produkcja zmienia się bardziej niż proporcjonalnie

MARGINALNA STOPA TECHNICZNEJ SUBSTYTUCJI (MSTS) – stosunek zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie

MALEJĄCA MSTS – w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy, zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę pracy.

OPTYMALNA KOMBINACJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI – taka, która przy danych nakładach (kosztach) pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji lub taka, która dany poziom produkcji pozwala zrealizować przy minimalnych kosztach.

PRYWATNE (INDYWIDUALNE) KOSZTY PRODUCENTA – związane z zakupami surowca, maszyn, energii, siły roboczej itp.

SPOŁECZNE KOSZTY PRODUCENTA – koszty ponoszone przez mieszkańców okolic, w których odbywa się produkcja, np. częste wizyty u lekarza, wyższe kwoty na utrzymanie terenów zielonych

KOSZTY EKONOMICZNE – wartość wszystkich zasobów użytych do produkcji; wartość tę wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (koszty explicite + koszty implicite + zysk normalny)

KOSZTY EXPLICITE – koszty rachunkowe odzwierciedlające widoczne wydatki pieniężne na zakup czynników produkcji.

KOSZTY IMPLICITE – koszty alternatywnego zastosowania zasobów (nie są traktowane jako wydatki firmy)

ZYSK NORMALNY – pewne minimalne wynagrodzenie, które należy zagwarantować przedsiębiorcy, aby skłonić go do kontynuowania przedsięwzięcia

ZYSK RACHUNKOWY – przychody całkowite pomniejszone o koszty explicite

ZYSK EKONOMICZNY – przychody całkowite pomniejszone o koszty explicite i koszty implicite

KOSZTY ZMIENNE – zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji: płace pracowników produkcyjnych, koszty surowców, materiałów, półproduktów, energii, wody

KOSZTY STAŁE – niezależne od rozmiarów produkcji: płace pracowników administracji i obsługi, zużywania się budynków, maszyn, urządzeń, użytkowania ziemi, wynajmu lokali, kredytów, niektóre podatki

KONKURENCJA – rywalizacja producentów w zdobywaniu odbiorców dla swoich produktów i kupujących w zakupie najlepszych i najbardziej korzystnych dla siebie dóbr

KONKURENCJA DOSKONAŁA:

Cechy:

• Żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę;
• Cena kształtuje się jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt.
• Cena jest wielkością daną
• Sprzedaż na zorganizowanym rynku lub na giełdach
• Przykład – niektóre rynki płodów rolnych

Założenia:

• Jednorodność produktu
• Pełna mobilność czynników produkcji
• Duża liczba sprzedających i kupujących
• Doskonała informacja o rynku

KRYTERIUM OPTYMALIZACJI – odnosi się zarówno do maksymalizacji zysku dodatniego, jak i minimalizacji zysku ujemnego (straty) przedsiębiorstwa.

RÓWNOWAGA W KRÓTKIM OKRESIE – przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk

PUNKTY GRANICZNE RENTOWNOŚCI:

• PRÓG RENTOWNOŚCI – przychód całkowity zrównuje się z kosztem całkowitym, a zysk przedsiębiorstwa osiąga wartość zero
• PUNKT ZAMKNIĘCIA PRZEDSIĘBIORSTWA – jeśli cena rynkowa jest niższa od ceny nieopłacalności, to nie opłaca się wytwarzać ani jednej jednostki produkcji – przedsiębiorstwo należy zamknąć

MONOPOL PEŁNY:

• W danej gałęzi istnieje tylko 1 przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów
• Producent monopolistyczny może stosować dyskryminację cenową
• Przykład: niektóre usługi publiczne

Założenia:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane
• Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny.
• 1 sprzedający i wielu kupujących
• Założenie doskonałej informacji o rynku

DYSKRYMINACJA CENOWA – różnicowanie cen, w zależności od rodzaju kupujących lub ich reakcji na zmiany cen. Ma miejsce wtedy, gdy:

• ten sam produkt (lub produkt o równych kosztach) sprzedawany jest po różnych cenach dla różnych odbiorców (konsumentów);
• produkty o różnych kosztach sprzedawane są tym samym odbiorcom po identycznych cenach;
• różnice cen dla kupujących nie są proporcjonalne do różnic kosztów wytwarzania.

RODZAJE DYSKRYMINACJI CENOWEJ:

• Dyskryminacja pierwszego stopnia (doskonała) – każdy kupujący płaci swoją cenę za dany produkt
• Dyskryminacja drugiego stopnia – firma stosuje różne kategorie cen; konsumenci płacą różne ceny w zależności od kategorii, do której należą lub którą sami wybrali. W ramach danej kategorii wszyscy kupujący płacą tę samą cenę (np. systemy cen biletów lotniczych)
• Dyskryminacja trzeciego stopnia – zależy od zdolności przedsiębiorstwa do podzielenia konsumentów na grupy w zależności od elastyczności popytu.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA – łączy ze sobą elementy konkurencji doskonałej i monopolu pełnego.
Cechy:

• Liczni producenci, którzy wytwarzają i sprzedają produkty zróżnicowane pod względem jakości, opakowania, marki itp.
• Znaczny stopień kontroli cen
• Konkurencja za pomocą jakości, reklamy
• Optimum przedsiębiorstwa zależy nie tylko od decyzji odnośnie ceny, ale i reakcji konkurentów na te decyzje.
• Przykład: handel detaliczny

Założenia:

• Produkty są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty
• Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku
• Wielu sprzedających i kupujących
• Założenie doskonałej informacji o rynku.

OLIGOPOL:
Cechy:

• Silna współzależność między przedsiębiorstwami
• Możliwości wyznaczania ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo uzależnione są od postępowania przedsiębiorstw konkurencyjnych – względna stabilność cen
• Reakcje konkurentów mogą być różne i trudno jest przewidzieć z góry, jaki będzie ich rodzaj i zasięg.
• Konkurencja przybiera charakter głównie niecelowy
• Przedsiębiorstwa oligopolu zawierają niekiedy między sobą umowy dotyczące podziału produkcji, rynków zysku i zysku monopolowego
• Przykład: samochody, maszyny

Założenia:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane
• Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących
• Ograniczony dostęp do rynku
• Pełna informacja o rynku

DUOPOL – szczególny przypadek oligopolu, przedstawia rynek, na którym działają tylko 2 producenci, oferujący ten sam produkt.

PRZYWÓDZTWO CENOWE:

• Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa dominującego – gdy znaczący udział produkcji 1 przedsiębiorstwa pozwala mu kontrolować ceny; pozostałe przedsiębiorstwa są małe. P. dominujące ustala cenę sprzedaży produktu i pozwala pozostałym sprzedawać takie ilości, jakie są zdolne sprzedać. Pozostałe ilości sprzedaje p. dominujące.
• Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa o niskich kosztach – cenę rynkową wyznacza przedsiębiorstwo posiadające niższe koszty produkcji. Pozostałe sprzedają swoje produkty po wyznaczonej cenie rynkowej; ich zyskowność zależy od różnicy między ich kosztami produkcji, a kosztami przedsiębiorstwa wyznaczającego cenę.

KONKURENCJA NIECENOWA – odbywa się za pomocą elementów pozacenowych, tj. jakość produktów, reklama, marka produktu

FUZJA PRZEDSIEBIORSTW – łączenie się ze sobą przedsiębiorstw, często będących dla siebie konkurencją. Może mieć charakter tymczasowy lub trwały.

FORMY INSTYTUCJONALNE POWSTAŁE W WYNIKU ŁĄCZENIA SIĘ FIRM:

• POOLE I RINGI
• KARTELE
• SYNDYKATY
• TRUSTY
• KONCERNY
• KONGLOMERATY
• HOLDINGI

POOLE I RINGI :

• Cel – realizacja konkretnego przedsięwzięcia i osiągnięcie korzyści ekonomicznych o charakterze monopolistycznym
• Firmy ustalają np. wspólną politykę cenową, dzielą zadania i rynki zbytu
• Porozumienie jest dość luźne i tymczasowe, po wykonaniu przedsięwzięcia ulegają rozwiązaniu

KARTEL:

• Pierwsze kartele powstały w Niemczech na przełomie XIX i XX w.
• Wspólna polityka ustalania cen, podziału rynków zbytu i koordynacji planów inwestycyjnych
• Skład: przedsiębiorstwa krajowe, zagraniczne, czasem instytucje rządowe poszczególnych krajów
• OPEC – jeden z najbardziej znanych karteli międzynarodowych
• Zasadniczy cel: ograniczenie wzajemnej konkurencji i podział osiąganych zysków monopolowych
• Podział zysków jest zwykle funkcja przyznanych kontyngentów, wielkości udziałów rynkowych i wspólnie osiąganych zysków
• Kosztowna i niestabilna forma
• Dąży do pozycji pełnego monopolu

SYNDYKAT:

• Umowa przedsiębiorstw, które ustalają wspólną politykę sprzedaży lub zakupu produktów
• Kontroluje rozmiary podaży i wyznacza poszczególnym przedsiębiorstwom odpowiednie limity produkcyjne
• Czasem towarzyszy kartelowi
• Porozumienie nie jest trwałe

TRUST:

• Nowe przedsiębiorstwo
• Akcjonariusze poszczególnych przedsiębiorstw przekazują swoje udziały zarządowi trustu i otrzymują w zamian certyfikaty trustowe
• Wcześniej niezależne przedsiębiorstwa tracą swą niezależność ekonomiczną i prawną
• Trustem zarządza rada wykonawcza, która dzieli osiągnięte zyski proporcjonalnie do udziałów poszczególnych firm w truście.

KONCERN:

• Zespół odrębnie działających przedsiębiorstw, należących do wspólnego właściciela
• Duże, silne kapitałowo przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych firm, lub doprowadza do fuzji organizacyjnych, uzyskując w ten sposób kontrolę nad nimi
• Poszczególne firmy wchodzące w skład koncernu działają samodzielnie, w oparciu o rachunek ekonomiczny
• Centrala koncernu ustanawia jednak długofalowe strategie rozwoju przedsiębiorstw i określa zasięgi rynków zbytu.
• Cechą wielu koncernów są technologiczne powiązania pionowe przedsiębiorstw

KONGLOMERAT:

• Łączy firmy z różnych gałęzi, zwłaszcza tych, gdzie występuje mniejsza koncentracja produkcji;
• Zdywersyfikuje rodzaje produkcji i rynki zbytu (cel – rozłożenie ryzyka na większą liczbę sfer działania)
• Przykład: Procter&Gamble

HOLDING:

• Przedsiębiorstwo (najczęściej spółka akcyjna), które poprzez posiadanie akcji innych przedsiębiorstw sprawuje kontrolę nad nimi
• Władzę sprawują akcjonariusze
• Może też powstać w wyniku kupowania akcji przedsiębiorstw na giełdzie
• Najczęściej tworzą je wielkie firmy przemysłowe lub finansowe (banki)
• Przykład: General Motors

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA NA RYNKU PRACY:

• MONOPSON
• MONOPOL BILATERALNY

MONOPSON – sytuacja, w której na rynku występuje jedyny kupujący dany produkt lub czynnik produkcji. Występuje w wielu mniejszych miejscowościach w Polsce, gdzie istnieje jedno duże przedsiębiorstwo dające zatrudnienie większości mieszkańców tych miejscowości.

MONOPOL BILATERALNY – monopolowi związków zawodowych po stronie sprzedaży pracy odpowiada monopol (monopson) po stronie zakupu czynnika pracy. Rozwiązanie sytuacji, którą tworzy monopol bilateralny nie opiera się na mechanizmie rynkowym, lecz na mechanizmie negocjacji między dwoma grupami społecznymi – związkami zawodowymi i pracodawcami.

RENTA EKONOMICZNA – nadzwyczajne wynagrodzenie, które ma na celu przyciągnięcie usług czynników produkcji ze względu na ich wyjątkowe właściwości, np. specyficzne cechy klimatyczne, talent. Otrzymanie renty ekonomicznej związane jest nie tylko z niepowtarzalnymi właściwościami czynników, lecz i rozmiarami zapotrzebowania na usługi takich czynników.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE – pozytywne (korzyści) lub negatywne (koszty) skutki decyzji podejmowanych przez producenta lub konsumenta odczuwane przez innych, czyli społeczeństwa